Vikingrijn

Een van blikvangers van het Máximapark is de ‘Vikingrijn’, een door bureau West8 ontworpen waterloop in het park. Wie niet beter weet kan het water midden in de Binnenhof ervaren als een vijver, maar dat is het niet. Het is een opnieuw uitgegraven deel van een oorspronkelijke loop van de Oude Rijn, die hier tot zo’n duizend jaar geleden door het gebied slingerde.

Over de Rijn zijn letterlijk boeken vol geschreven. Ooit liep de rivier van Arnhem via Culemborg, Utrecht, Woerden, Alphen aan den Rijn, naar Leiden om bij Katwijk in de Noordzee te stromen. Vanaf Culemborg meanderde de Rijn naar het noordwesten naar Utrecht, maar die tak (de Kromme Rijn) ging steeds meer verzanden en zo werd de Lek de hoofdrivier naar het westen. In 1122 werd de aftakking Kromme Rijn bij Wijk bij Duurstede ingedamd.

Westelijk van Utrecht, waar nu dus de wijk Leidsche Rijn ligt, liep de Oude Rijn, die ook verzandde. In de vroege middeleeuwen voeren er nog schepen van Leiden naar Utrecht en vice versa over dit deel van de Rijn, maar in 1381 werd de vaarroute vervangen door een kanaal van De Meern naar Harmelen, Kanaal De Oude Rijn genoemd. Van de oorspronkelijke rivier bleef uiteindelijk niet veel meer over dan een stroompje, dat overleefde als Alendorperwetering en verderop als Vleutense Wetering.

De Oude Rijn was een belangrijke transportroute, ook voor buitenlandse machten die de Nederlanden bij hun territorium wilden voegen. Aan het begin van onze jaartelling waren dat de Romeinen, en vele eeuwen later de Vikingen.

Van het jaar 50 tot het jaar 400 na Christus was de Rijn de noordelijke grens van het Romeinse Rijk, ook wel de ‘limes’ genoemd. In ons land liep die grens van Nijmegen naar Katwijk aan Zee. Daar zijn op diverse plekken resten van bewaard gebleven. Maar tijdens de bouw van de nieuwe wijk Leidsche Rijn werd in 1997 tot ieders verrassing de hele infrastructuur van de Romeinse grens gevonden: de grensweg, de rivier én een schip. Dat schip heet De Meern 6 en is nu te zien in het museum / theater Castellum Hoge Woerd.

De Romeinen werden in de 5^e eeuw verdreven door de Franken, die het hier te lande toen voor het zeggen hadden. Vanaf de 8^e eeuw kwamen er – via de Oude Rijn –Vikingen uit Denemarken naar Nederland. Die waren uit op gebiedsuitbreiding, gingen ruig tekeer en plunderden steden. Utrecht en Dorestad (nu Wijk bij Duurstede) kregen regelmatig te maken met invallen. Tussen ongeveer 840 en 885 probeerden de Frankische koningen de indringers te handhaven door hen Dorestad in bruikleen te geven. Dat is allemaal al lang bekend. Maar dat er bij het graven van de ‘Vikingrijn’ in 2009/2010 twee middeleeuwse schepen werden blootgelegd was wederom een grote verrassing. Het ene schip dateert uit circa 750 en is ongeveer 15 meter lang. Het andere, een bijzonder goed bewaard gebleven vrachtschip, stamt uit omstreeks 956 en is circa 20 meter lang. Het is ruim vier meter en prachtig bewerkt.

De Vikingrijn is nog niet af, het is werk-in-uitvoering. Ter hoogte van de Japanse tuin is de Vikingrijn bijvoorbeeld anders gegraven dan eerst ontworpen, omdat daar nog een schip ligt. Dit schip is eerst blootgelegd en vervolgens weer netjes toegedekt om de kwaliteit niet aan te tasten. Daardoor heeft het water daar een gekke knik.

Johan Berghuis, projectmanager Ruimte van de Gemeente Utrecht en betrokken bij meerdere projecten rond de Vikingrijn, vertelt: ‘Door allerlei factoren is het niet een project dat in één keer uitgevoerd kan worden en op één moment opgeleverd. Je moet de Vikingrijn eerder zien als een container met meerdere projecten en wensen, die in verschillende fases worden uitgevoerd. Als we de loop van de Vikingrijn volgen zijn er op meerdere plekken projecten en wensen om de watergang te verbreden en dammen te vervangen door bruggen.’
‘Afgelopen winter zijn er in de Buitenhof twee dammen vervangen door houten bruggen die in de werkplaats van de Bouwloods zijn gemaakt. Het is uiteindelijk de wens om van de watergangen in het Máximapark een kanoroute te maken en deze zoveel mogelijk aan te laten sluiten op de watergangen in de omgeving.

‘Het is nog een hele uitdaging’, vertelt Berghuis, ‘omdat niet alle gebieden hetzelfde waterpeil hebben en er op sommige locaties, ook buiten het Máximapark, sprake is van dammen, sluisjes en andere obstakels. Onlangs is een deel van de Vikingrijn verbreed, ter hoogte van de Utrechtseweg. Het is nu mogelijk om een dam ten zuiden van het projectgebied te verwijderen waardoor de waterkwaliteit in het Máximapark verbetert en mensen verder kunnen varen. Tijdens het uitgraven zijn allerlei bijzondere historische artefacten gevonden. Deze worden tentoongesteld in het Castellum Hoge Woerd.’

Tekst: Lucie Th. Vermij