Een feest van overwinning: vier het Gebarenfestival mee in het Máximapark!

Op WereldDovenDag op zaterdag 24 september is het eerste Gebarenfestival in Nederland. Ook een nieuwkomer in ons mooie Máximapark, dus we zochten het voor je uit wat dit voor festival is. Het is een feest waarbij iedereen welkom is, voor jong en oud, met of zonder beperking, een feest van inclusiviteit. Een viering dat na 30 jaar eindelijk de Nederlandse gebarentaal als officiële taal erkend is! Er zijn allerlei optredens, theater, film, poëzie, workshops en een minisymposium in Gebarentaal. Er zijn tolken Gebarentaal aanwezig voor uitleg aan horenden. ’s Avonds is er disco voor volwassenen en voor kinderen, met 2 dove dj’s. Dus volop feest tussen 11 en 20 uur op het Gebarenfestival!

Lange adem

Vol enthousiasme vertellen Anas Sayem, Kirsten de Ven en Gerda Kreeft in gebarentaal over het afwisselende programma van het Gebarenfestival, terwijl Liesbeth Wulffraat voor ons tolkt, zodat we elkaar goed kunnen volgen. Het valt me op hoe levendig hun gebaren zijn, hoeveel expressie hun mimiek laat zien, hoe krachtig deze visuele taal zonder woorden is. En ik besef me hoezeer ik Liesbeth als tolk nodig heb om deze taal te begrijpen.

‘Voor ons is het echt bijzonder dat we dit Gebarenfestival kunnen vieren,’ vertellen Anas, Kirsten en Gerda, alle drie doof en betrokken bij de organisatie van het Gebarenfestival. ‘Niet alleen krijgen doven zo het podium om hun talenten te laten zien, ook vieren we de officiële erkenning van de Nederlandse gebarentaal. Dat is voor ons echt heel belangrijk, want daar is 30 jaar lang voor gestreden!’

‘In 1990 was er een congres waarbij gepleit werd bij politiek Den Haag voor erkenning van de gebarentaal als officiële Nederlandse taal naast het gewone Nederlands, maar dat vond geen gehoor. In 2001 volgde een protestmars, waarbij Gerda als kind nog in mee heeft gelopen. Vanaf toen waren er een paar politieke partijen waaronder Christen Unie, PvdA en D66, die zich wel warm voor deze zaak maakten. Toch duurde het nog tot maart 2020 totdat er eindelijk een wet werd aangenomen dat de Nederlandse Gebarentaal een officiële Nederlandse taal is naast het Nederlands en het Fries.’

 

Erkenning

‘Waarom is deze erkenning zo belangrijk voor jullie?’ is mijn vraag aan hen. Dan volgt een indringend verhaal. ‘Gebarentaal is voor ons als dove onze moedertaal! Het is onze identiteit, net zoals de Friese taal dat voor een Fries is. Maar jarenlang werd Gebarentaal als een ondergeschoven kind behandeld. Dove ouderen boven de zestig jaar mochten niet eens Gebarentaal leren en werden gedwongen om te leren liplezen. Als dove moest je zo veel mogelijk aanpassen aan de wereld van de horenden. Gebarentaal is heel lang geminacht en belachelijk gemaakt door horenden en dat heeft voor een diepe wond bij doven gezorgd; er is echt sprake van een collectief trauma onder doven.’

‘Dus deze wettelijke erkenning van de Nederlandse Gebarentaal is emotioneel belangrijk, maar geeft ons als doven ook meer rechten op bijvoorbeeld het kunnen inschakelen van een doventolk. Jarenlang zijn we als doven over het hoofd gezien, werden we niet geïnformeerd door een tolk Gebarentaal bij bijvoorbeeld persconferenties. Zo was er geen tolk Gebarentaal aanwezig bij de persconferentie over de tramaanslag van een paar jaar geleden en moesten we het maar later lezen in de media. Dat klopt natuurlijk niet. Ook bij de eerste persconferentie rondom corona was er geen tolk, daar hebben we als doven echt om moeten vragen’.

‘De wettelijke erkenning van de Gebarentaal is een eerste stap, want in de praktijk hebben doven nog steeds met uitsluiting te maken. Zo hebben doven boven de dertig jaar bijvoorbeeld geen recht op een doventolk als ze die nodig hebben voor omscholing of bijscholing. En dat terwijl een tolk Gebarentaal essentieel is voor een dove om een studie te kunnen volgen; want voor een dove functioneert een tolk Gebarentaal als de oren voor een horende!

 

Hoop

‘Nu de eerste stap van erkenning van de Nederlandse Gebarentaal is gezet, wat is jullie droom voor de toekomst?’ ‘We hopen dat er snel een dag komt, dat kinderen al op de basisschool Gebarentaal als standaard vak krijgen. Net zoals ze nu ook al jong Engels op school leren. Als ook horende kinderen Gebarentaal leren, dan kunnen ze ook gewoon met dove of slechthorende kinderen communiceren. Het is ook een leuke expressieve taal voor kinderen om te leren, omdat je je mimiek en heel je lichaam gebruikt om de gebaren uit te drukken.’

Dan vraag ik of het moeilijk is om Gebarentaal aan te leren. ‘Tja, dat hangt er een beetje vanaf. Als je gevoel voor taal hebt, gaat het wel gemakkelijk. Ook als je een beelddenker bent, helpt dat om Gebarentaal snel onder de knie te krijgen. Anders duurt het wat langer.’

‘Als je Gebarentaal wilt leren, is het wel belangrijk om dat van een doof iemand te leren. Net zoals je het beste een vreemde taal van een native speaker kunt leren voor de juiste uitspraak. Ook kan een doof persoon een horende beter inzicht geven wat het betekent om doof te zijn. Er worden gebarencursussen in clubhuizen gegeven, maar er is ook een goede online cursus beschikbaar bij www.tyd.nl.’

 

Internationale Gebarentaal

‘Zijn er binnen de Nederlandse Gebarentaal nog regionale verschillen?’ stel ik als vervolgvraag. ‘Jazeker’ knikt het drietal eenparig. Dan laat Kirsten mij zien dat het gebaar voor paard bijvoorbeeld anders is in Rotterdam dan in Groningen. ‘Voorheen waren de verschillen groter, omdat de vijf dovenscholen in Nederland hun eigen Gebarentalen leerden. Inmiddels is daar wel uniformiteit en heeft het gebarencentrum ook een databank met alle Nederlandse gebaren. De regionale verschillen kun je vergelijken hoe er accent verschillen zijn in het gewone Nederlands en je elkaar toch kunt verstaan’.

‘Verder kent elk land wel zijn eigen Gebarentaal, waardoor je elkaar dus niet automatisch begrijpt als je elkaar als doven in het buitenland ontmoet.’ Zo was Kirsten op een conferentie in Marseille, waar een bepaald gebaar werd gemaakt, wat zij in eerste instantie als iets negatiefs interpreteerde. Het gebaar werd heel vaak gemaakt en toen uiteindelijk begreep ze dat het ‘beter’ betekende en dus juist heel positief was’.

Anas vertelt hoe leuk hij het vond om op de tweejaarlijkse conferentie in Rheims te zijn, waar zo’n 40.000 doven aanwezig waren van over de hele wereld en dat ze een soort gemeenschappelijke gebarentaal als Esperanto spraken en met creativiteit elkaar wel konden begrijpen. En Gerda vertelt over de invloeden van de internationale gebarentaal op de Nederlandse gebarentaal; door de invloed van de social media zijn er nu meer Amerikaanse gebaren net zoals die invloed ook van toepassing is op het gewone Nederlands.

 

Tips voor horenden

‘Wat is belangrijk voor horenden om op te letten in de communicatie met een dove?’ wil ik vervolgens weten. Anas, Kirsten en Gerda benadrukken eenparig hoe belangrijk geduld is, durf het contact aan te gaan, je best ervoor te doen, de dove echt als gelijkwaardig persoon te behandelen. Vraag of de ander je kan volgen. En als dat niet het geval is, herhaal dan niet hetzelfde woord, maar zoek een ander woord met dezelfde betekenis. Houd er rekening mee dat er veel verschillen zijn onder doven; de één kan liplezen, de ander helemaal niet en net als bij horenden, pikt de ene persoon iets sneller op dan de ander. Praat vooral rustig en probeer er samen spelenderwijs uit te komen!

 

Volwaardig

Dan kom ik bij mijn laatste vraag; waarom is het Máximapark gekozen voor het Gebarenfestival? Gerda legt uit dat doven uit heel Nederland komen en Utrecht centraal gelegen is en daarbij dat het Máximapark als mooi bekend staat. Ik ben het van harte met haar eens: Een ideale plek om feest te vieren, feest van erkenning van een volwaardige taal: de Nederlandse gebarentaal! Een prachtige plek voor een prachtig festival!

 

Interview door Liesbeth van Luipen

Gebarenfestival

Flyer Gebarenfestival

Anas Sayem

Kirsten de Ven

Gerda Kreeft